(Αναρχικό Δελτίο, νο 10, Απρίλης 2001)

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ,
Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ,
ΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη μέχρι τώρα πορεία των ινδιάνικων οργανώσεων και κινημάτων, είναι σημαντικό να θυμηθούμε ποιές ήταν οι κοινές απόψεις που κυριαρχούσαν στην ήπειρό μας, περίπου μια γενιά πριν. Μπορούμε να θεωρήσουμε το 1970 ως μια χρονιά καμπή. Τότε λοιπόν, κάποιοι ανθρωπολόγοι -οι ρομαντικοί-, αναμασώντας μια πολιτική ρητορική διακοσίων και πλέον χρόνων, αναφέρονταν με νοσταλγία σ’ αυτούς τους μοναδικούς πολιτισμούς, τους κατεστραμμένους απ’ το σιδερένιο χέρι της τεχνολογικής προόδου (Jaulin, 1970). Άλλοι -οι εκσυγχρονιστές- προφήτευαν ότι, χάρη στην πρόοδο της επικοινωνίας και χάρη στην ιθαγενιστική πολιτική, οι τελευταίοι Ινδιάνοι θ’ αφομοιώνονταν ανάλογα, είτε απ’ τον πολιτισμό (Wagley & Harris, 1964) είτε απ’ το προλεταριάτο (Pozas, 1970). Όλοι τους πάντως, πολιτικοί και ανθρωπολόγοι, συντηρητικοί ή φιλελεύθεροι, ρομαντικοί ή εκσυγχρονιστές, συμμερίζονταν μια τουλάχιστον κοινή άποψη: ότι στην Αμερική, δεν υπάρχουν πλέον Ινδιάνοι ή, τουλάχιστον, σύντομα δεν θα υπάρχουν πια, και αυτό θα είναι για το καλό όλων -συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των Ινδιάνων. Και θεωρούνταν καθήκον των εθνικών κρατών της Αμερικής να ολοκληρώσουν την προσπάθεια ενσωμάτωσης των ινδιάνικων ομάδων στην “εθνική” κοινωνία, εξαγοράζοντας τα -λίγα έτσι κι αλλιώς- θετικά στοιχεία του πολιτισμού τους: τη γενναιότητά τους προς ενίσχυση του δικού μας πατριωτισμού, τις τέχνες τους για τα μουσεία μας, τις γλώσσες τους και τον πολιτισμό τους για να συμπληρώσουμε την άγραφη ιστορία της ανθρωπότητας.

Την ίδια περίοδο όμως, άρχισαν να εμφανίζονται και κάποιες διαφορετικές απόψεις και κινήσεις από τους ίδιους τους Ινδιάνους. Το 1968, στις ΗΠΑ, ιδρύεται το Αμερικάνικο Ινδιάνικο Κίνημα (ΑΙΜ) που θα ωθήσει τους ινδιάνικους αγώνες σε μια ριζοσπαστική πρακτική. Την ίδια περίοδο, εκδίδονται ένα βιβλίο-μανιφέστο (Deloria, 1969) και μια ινδιάνικη ιστορία για την κατάκτηση της Δύσης (Brown, 1971), ενώ, το 1973, μια ομάδα νεαρών Ινδιάνων αποσπούν την παγκόσμια προσοχή, καταλαμβάνοντας το λόφο του Wounded Knee (όπου 300 Siοux-Lacota είχαν σφαγεί πριν 80 χρόνια), και οπλισμένοι συγκρούονται με τους στρατιώτες που πήγαν να τους διώξουν. Παράλληλα, στον Καναδά, δημοσιεύεται μια ριζοσπαστική κριτική για την καναδέζικη πολιτική για τους Ινδιάνους (Cardinal, 1969). Λίγο καιρό αργότερα, η Ινδιάνικη Αδελφότητα του Καναδά άλλαζε τ’ όνομά της σε Συνέλευση των Πρώτων Εθνών (ΑΡΝ) και η πολιτική γραμμή της περνούσε απ’ την άμυνα σε μια πολιτική και συνταγματική επίθεση. Στο Μεξικό επίσης, υπήρχε μια εντεινόμενη κινητοποίηση Ινδιάνων κατά τη δεκαετία του ’70, η οποία εκφράστηκε τόσο μέσα από την παραδοσιακή μορφή των αγροτικών αγώνων, όσο και μέσα από μια νέα μορφή όπου τονιζόταν η καθαρά εθνοτική διάσταση των αιτημάτων τους: αντίστοιχα, το Πρώτο Ινδιάνικο Συνέδριο στην Τσιάπας, το 1974, αποτέλεσε ένα σημαδιακό γεγονός (Cadal, 1976).

Δεν ήταν η πρώτη φορά που σ’ αυτές τις τρεις χώρες, οι Ινδιάνοι διαμαρτύρονταν ενάντια σ’ ένα λόγο και ένα είδος πρακτικής που τους έβαζαν στο περιθώριο του σύγχρονου κόσμου. Αυτή τη φορά όμως, δεν επρόκειτο για απλά επεισόδια διαμαρτυρίας που θ’αντιμετώπιζαν την καταστολή ή την αδιαφορία, αλλά, αντίθετα, για την αρχή ενός κινήματος που θ’ αποκτούσε τέτοια δύναμη ώστε να μετατρέψει τους Ινδιάνους σε κοινωνικούς αγωνιστές πρώτης γραμμής στη σύγχρονη Β. Αμερική. Για παράδειγμα, 20 χρόνια αργότερα, στο Μεξικό, έχουμε ταυτόχρονα μια συνταγματική αναγνώριση των Ινδιάνων (1992) και την εξέγερση στην Τσιάπας (1994). Στις ΗΠΑ, οι Ναβάχο, Χόπι και Ζουνίς, απ’ τα νοτιοανατολικά, προχωρούν σε μια μορφή ινδιάνικης αυτο-κυβέρνησης. Στον Καναδά, έχουμε για δυο μήνες την ένοπλη σύγκρουση των Μοχώκ με το στρατό, στο Kanesatake, στα ήσυχα προάστια του Μόντρεαλ (1990).

Για ν’ αναλύσουμε τους σύγχρονους ινδιάνικους αγώνες στη Βόρεια Αμερική, νομίζω ότι είναι αναγκαίο να τους συσχετίσουμε με τις υλικές συνθήκες απ’ τις οποίες αναδύονται: αυτές, ως γνωστόν, είναι πολύ διαφορετικές -τόσο από χώρα σε χώρα όσο και στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας- και φέρουν το σημάδι της ιστορίας και της θεώρησης για τον εαυτό μας και για τους άλλους, αυτού δηλαδή που μπορεί να ονομαστεί και κοινωνική αντίληψη της ομάδας. Και ακριβώς σήμερα, η δυνατότητα επικοινωνίας έχει εξαπλωθεί ευρέως, επιτρέποντας -ταυτόχρονα με την χωρίς προηγούμενο διείσδυση των κυρίαρχων ιδεών και συμβόλων- και κάποιες νέες δυνατότητες για ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ κοινωνικών ομάδων απομονωμένων μέχρι πρόσφατα, όπως αυτές των Ινδιάνων.

Για να σας εισαγάγουμε στο συλλογισμό που θ’ αναπτυχθεί εδώ, (...) θα σκιαγραφήσουμε αρχικά τη σχέση των ινδιάνικων λαών με τ’ αποικιακά σχέδια των τριών ευρωπαϊκών δυνάμεων που μοιράστηκαν το βόρειο μισό της ηπείρου απ’ τον 16ο αιώνα και μετά. Θα εξετάσουμε τις κυριότερες επιπτώσεις, ηθελημένες και μη, αυτής της υποτιθέμενης “συνάντησης των δύο κόσμων”, επιπτώσεις δραστικές τόσο αναφορικά με τις υλικές συνθήκες ζωής των αυτόχθονων ομάδων σε Βορρά και σε Νότο, όσο και αναφορικά με την κοινωνική οργάνωσή τους, την κοσμοθεωρία τους και την ανάπτυξη ιδιαίτερων μορφών αγώνα σ’ αυτές τις περιοχές. Στη συνέχεια, θα θυμηθούμε πώς ακριβώς τα “εθνικά” κράτη, που αντικατέστησαν τις αποικιακές δυνάμεις, εστίασαν και θέλησαν να δώσουν λύση, μέσω της ιθαγενιστικής πολιτικής τους, στο λεγόμενο “ινδιάνικο πρόβλημα”. Τέλος, θα σταθούμε στο πώς οι ινδιάνικες κοινωνίες πέρασαν από την παθητική αντίσταση, με σποραδική μόνο και αυθόρμητη βία που χαρακτήριζε τις προηγούμενες γενιές, στις σημερινές μορφές αγώνα που φαίνονται περισσότερο πολιτικές και πιο διαρκείς.

(...)

 

Απόσπασμα από την μπροσούρα “ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ, Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ, ΤΙΣ ΗΠΑ & ΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ” που κυκλοφόρησε από τις ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΝΟΤΙΟΣ ΑΝΕΜΟΣ, το Μάρτη του 2001 στην Αθήνα

1