(Αναρχικό Δελτίο, νο 29, Μάρτης 2004)

Chiapas, Εικόνες ενός ταξιδιού στα 10 χρόνια της εξέγερσης

Η Morelia είναι ένα χωριό 2.000 κατοίκων, κοντά στο Altamirano, όπου οι μισοί είναι ζαπατίστες και οι άλλοι μισοί Priistas (οπαδοί του πρώην κυβερνητικού κόμματος PRI). Οι αρχές του χωριού (διοικητικές, δικαστικές κλπ.) είναι διπλές, από τη μια οι αυτόνομες ζαπατιστικές κι από την άλλη οι επίσημες κρατικές. Στο χωριό υπήρχε μέχρι πρόσφατα ένα από τα Aguascalientes. Aπό τις 8 Αυγούστου 2003 κι ύστερα, στη θέση του λειτουργεί ένα από τα κέντρα των πέντε Caracoles (Κοχύλια της αντίστασης). Πρόκειται για ένα χώρο περιφραγμένο, στην άκρη του χωριού. Στην είσοδό του υπάρχει η επιγραφή: "ΒΡΙΣΚΕΣΤΕ ΣΕ ΕΔΑΦΟΣ ΖΑΠΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ. Εδώ ο λαός διατάζει και η κυβέρνηση υπακούει." Εκεί στεγάζονται οι ζαπατιστικές αρχές (η Junta de buen gobierno - Επιτροπή καλής διακυβέρνησης), το σχολείο, η βιβλιοθήκη, ο χώρος των εκδηλώσεων, ο καταυλισμός των φιλοξενούμενων, το κέντρο υγείας, και υπάρχουν διάφορα εργαστήρια χειροτεχνίας, μηχανουργείο και καφεκοπτείο, γήπεδο μπάσκετ κλπ.

Eκτός από αυτούς τους χώρους, caracol επίσης ονομάζεται και μια ζαπατίστικη δομή αυτοδιοίκησης που αποτελείται από ένα συγκεκριμένο αριθμό Aυτόνομων Δήμων, από τις συνελεύσεις των οποίων εκλέγονται οι αντιπρόσωποι που αποτελούν το Συμβούλιο. Το caracol της Morelia ονομάζεται Torbellino de nuestras palabras (“Στρόβιλος του λόγου μας”) και περιλαμβάνει τους παρακάτω αυτόνομους δήμους: "17 de Noviembre", "Primero de Enero", "Ernesto Che Guevara", "Olga Isabel", "Lucio Cabanas", "Miguel Hidalgo" και "Vicente Guerrero". Η ονομασία του Συμβουλίου είναι "Καρδιά του ουράνιου τόξου της ελπίδας". Συνολικά πρόκειται για πάνω από 200 ζαπατιστικές κοινότητες. Στο έδαφός τους έχουν δολοφονηθεί στο πρόσφατο διάστημα δυο ζαπατίστες, υπεύθυνοι εργασιών σε κοινότητες, από παραστρατιωτικούς και ιθαγενείς λακέδες των τσιφλικάδων.

Στην περιοχή υποβόσκει διαρκώς η σύγκρουση, μέρος του πολέμου χαμηλής έντασης που διεξάγει η κυβέρνηση με τους κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς (αστυνομία, στρατό, παραστρατιωτικές ομάδες) ενάντια στους ζαπατίστες. Την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2003, ο δήμαρχος του Αltamirano επισκέφτηκε το caracol απειλώντας ότι την επομένη οι priistas θα έρχονταν με πορεία από το Altamirano για να το καταστρέψουν. Μάλιστα ο ίδιος θα ήταν επικεφαλής της πορείας. Αμέσως, το ίδιο βράδυ, πάνω από 1.000 ζαπατίστες μαζεύτηκαν στο caracol για να το προασπίσουν "ακόμα και με την ίδια τους τη ζωή". Το επόμενο πρωί συγκεντρώθηκαν στο Altamirano γύρω στους 200 priistas και άλλοι τόσοι παραστρατιωτικοί της οργάνωσης "Lucha Campesina", με 18 καμιόνια της Δημόσιας Ασφάλειας κι απροσδιόριστο αριθμό αμαξιών της Δικαστικής Αστυνομίας. Παράλληλα, δυο αντιπρόσωποι της τοπικής κυβέρνησης της πολιτείας, αυτοπροσώπως, προσπάθησαν μάταια να πείσουν τους ζαπατίστες να δεχτούν την πορεία στο caracol. Η Επιτροπή ανακοίνωσε: "Ξέρουμε καλά ότι πίσω από αυτές τις επιθέσεις των priistas στο δικό μας και σε άλλα caracoles βρίσκεται η κυρία Arely Madrid Tovilla, η οποία θέλει να γίνει κυβερνήτης της Τσιάπας και γι' αυτό μοιράζει λεφτά στους priistas για να επιτίθενται στα caracoles, λέγοντάς τους ότι οι ζαπατίστες είναι πολύ ανίσχυροι. Το σχέδιό της είναι να ξαναρχίσουν οι αντιπαραθέσεις κι αυτή να ανελιχθεί στη θέση του κυβερνήτη. Θέλουμε να γνωρίζουν οι priistas ότι δεν είμαστε ανίσχυροι κι ότι είμαστε διατεθειμένοι να πεθάνουμε για την αυτονομία μας. Θα υπερασπίσουμε το έδαφός μας με όλους τους τρόπους κι ως το τέλος." Η πορεία τελικά δεν έγινε. Τη νύχτα η αστυνομία έριξε δακρυγόνα και πυροβολισμούς έξω απ' το Altamirano, στο χωματόδρομο προς τη Morelia.

Παρόμοιες απειλές, αλλά κι επιθέσεις, δέχονται επανειλημμένα οι ζαπατιστικές κοινότητες, ιδίως στην περιοχή των Altos και στη βόρεια Τσιάπας. Το βασικό επίμαχο ζήτημα, εκτός από την αυτονομία των ζαπατιστικών χωριών, εξακολουθεί να είναι η κατοχή της γης, η οποία από κοινοτική (κατά τις ιθαγενικές παραδόσεις), ή συλλογική για όσους τη δουλεύουν (σύμφωνα με το σύνταγμα του Ζαπάτα), πρέπει, με βάση τα σχέδια του μεξικανικού κράτους, να ιδιωτικοποιηθεί και τα κατειλημμένα από τους ζαπατίστες τσιφλίκια να επιστρέψουν στους πρώην rancheros ιδιοκτήτες τους. Επίσης η περίφημη "ανάπτυξη" της ζούγκλας Lacandona και η εκδίωξη ζαπατιστικών οικογενειών που έχουν εγκατασταθεί στα Montes Azules είναι ένα ακόμη μέτρο πίεσης εναντίον τους, που προκαλεί διαρκείς αντιπαραθέσεις.

Μικρή ύφεση των επεισοδίων υπήρξε τις μέρες των εορτασμών για τα 10 χρόνια της εξέγερσης που συνέπεσαν με τα 20 απ' την ίδρυση του ΕZLN (17 Νοέμβρη 1983). Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν από τα μέσα Νοεμβρίου, σε διάφορες πόλεις του Μεξικού, με συζητήσεις, προβολές βίντεο, συναυλίες κλπ., με κορύφωση την ημέρα της πρωτοχρονιάς. Αντίθετα από πέρυσι -που η επέτειος είχε γιορταστεί με μια μεγαλειώδη πορεία 20.000 ζαπατιστών στην πόλη του San Christobal, σε ανάμνηση της έκρηξης της εξέγερσης την πρωτοχρονιά του 1994 με την ταυτόχρονη κατάληψη της πόλης και άλλων 4 πρωτευουσών δήμων της Τσιάπας από τον EZLN- η φετινή 10η επέτειος γιορτάστηκε μέσα στις κοινότητες. Η φιέστα κράτησε δυο μέρες με πολλή μουσική και χορό, θέατρο, παιχνίδια, βεγγαλικά και βέβαια τη συμβολική ζαπατιστική πορεία μέσα στα caracoles.

Το μήνυμα που διαβάστηκε με την αλλαγή του χρόνου στο Oventic είχε ως εξής: "Σήμερα συγκεντρωθήκαμε ξανά για να τιμήσουμε την 10η επέτειο του ένοπλου ξεσηκωμού του ΕΖLN, γιατί είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της μεγάλης ιστορίας μας ως ιθαγενείς λαοί, γιατί είναι τότε που οι ιθαγενείς ζαπατίστες ξεκίνησαν τον πόλεμο ενάντια στη λήθη, ενάντια στις διακρίσεις, ενάντια στη λεηλασία του φυσικού μας πλούτου, ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση και ενάντια σε κάθε είδους αδικία από την οποία υποφέρουμε, για περισσότερο από 500 χρόνια, εμείς οι αυτόχθονες λαοί αυτής της γης."

Η παρουσία των ξένων ήταν πολυπληθής, ειδικά στα caracoles, όπου είχαν καταφτάσει μεταξύ άλλων μέχρι και καραβάνια από τη Β. Αμερική, τόσο για τη συμμετοχή στους εορτασμούς όσο και για την υλοποίηση συγκεκριμένων προγραμμάτων εργασίας στις κοινότητες. Η παρουσία ξένων στις ζαπατιστικές κοινότητες έχει μεγάλη αξία για τους εξεγερμένους ιθαγενείς, ειδικά για την ασφάλειά τους απέναντι στο στρατό, την αστυνομία και τους παραστρατιωτικούς. Η διαμονή τους εκεί μπορεί να εξυπηρετεί δυο σκοπούς, είτε την υλοποίηση κάποιου προγράμματος εργασίας (πχ. στην εκπαίδευση, την ιατρική φροντίδα, τις διάφορες κατασκευές κλπ.) είτε την ανάληψη του ρόλου του παρατηρητή. Η δουλειά του παρατηρητή είναι το να καταγράφει με ακρίβεια κάθε τυχόν κίνηση του στρατού, της αστυνομίας ή των παραστρατιωτικών γύρω απ' την κοινότητα, τον αριθμό τους, τα μέσα τους, την ώρα εμφάνισής τους κλπ. και στο τέλος της διαμονής του να δίνει μια αναφορά στο Συμβούλιο του caracol στο οποίο ανήκει η συγκεκριμένη κοινότητα. Μέχρι τον περασμένο Αύγουστο, ένα μέρος της ευθύνης για τους επισκέπτες στις κοινότητες έφεραν καταρχήν οι διάφορες φιλοζαπατιστικές οργανώσεις που διαμεσολαβούν παρέχοντας συστατικές επιστολές, και κατά κύριο λόγο ο Enlace Civil (Κοινωνικός Σύνδεσμος), αλληλέγγυα οργάνωση με έδρα το San Christobal (enlacecivil@laneta.apc.org), η οποία κατηύθυνε τους επισκέπτες προς τις κοινότητες, προσδιορίζοντας το ρόλο τους σ' αυτές (πχ. υπεύθυνοι εργασίας ή παρατηρητές) και παραλαμβάνοντας στο τέλος την αναφορά τους. Με τη γέννηση των caracoles, η ευθύνη περνάει εξ' ολοκλήρου στα χέρια των Συμβουλίων στα οποία μπορούν πλέον ν' απευθύνονται κατευθείαν οι ξένοι.

Σχετικά με τη λειτουργία των caracoles, πιο κατατοπιστικά είναι μάλλον τα λόγια των ίδιων των ζαπατίστας. (Ακολουθεί απόσπασμα συνέντευξης της Επιτροπής του caracol της Morelia σε δυο συντρόφους παρατηρητές)

- Τι σημαίνει για σας αυτονομία;

“Σημαίνει ότι δεν εξαρτόμαστε από κανένα κυβερνητικό θεσμό, ότι οι κοινότητες είναι κυρίαρχες της μοίρας τους, ότι μπορούν να συμμετέχουν και να παίρνουν από μόνες τους αποφάσεις για τα ζητήματα που τις αφορούν, όπως και για τις μορφές οργάνωσης και διακυβέρνησής τους. Ότι εκλέγουν τις δικές τους τοπικές και διοικητικές αρχές. Ότι ο λαός διατάζει και η κυβέρνηση υπακούει. Ότι οι κοινότητες οργανώνονται για ν' αποκτήσουν καλή υγειονομική περίθαλψη, βελτιωμένη παραγωγή, δική τους εκπαίδευση, ισότιμη δικαιοσύνη”.

- Ποιο σκοπό εξυπηρετούν τα caracoles;

“Τα caracoles είναι η έδρα των συμβουλίων καλής διακυβέρνησης. Οι πρόγονοί μας χρησιμοποιούσαν κοχύλια (caracoles) για να ειδοποιούν σε περίπτωση ανάγκης, έτσι τα caracoles μας χρησιμεύουν για να καλέσουμε τη μεξικανική και τη διεθνή κοινωνία των πολιτών να προσέλθει ώστε να δει αυτό που φτιάχνουμε, να μπει μέσα και να βγει με μια καινούρια ιδέα”.

- Πoια διαφορά υπάρχει μεταξύ των caracoles και των aguascalientes;

“ Τα aguascalientes μας χρησίμευαν για να έρθουμε σ' επαφή με τη Μεξικανική και τη Διεθνή κοινωνία των πολιτών, δηλαδή χρησίμευαν ως τόποι συνάντησης. Σ' εκείνο το στάδιο υπήρχε έλλειψη ελέγχου, καθώς αναπτύσσονταν μόνο μερικοί Δήμοι. Τώρα με τη γέννηση των caracoles-κοχυλιών ελέγχονται καλύτερα οι συνεισφορές, ώστε να αναπτύσσονται ισορροπημένα οι Αυτόνομοι Δήμοι, γιατί ετούτα είναι που αποφασίζουν σε ποιο δήμο θα σταλεί η βοήθεια”.

- Ποιες είναι οι αρμοδιότητες του Συμβουλίου καλής διακυβέρνησης;

“Η δουλειά του Συμβουλίου είναι να επεξεργάζεται σχέδια, να βλέπει τις ανάγκες του κάθε δήμου ή κοινότητας, να επιλύει προβλήματα μεταξύ δήμων, να καταγράφει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να επιβλέπει την υλοποίηση των σχεδίων στους αυτόνομους δήμους.

- Ποια είναι σήμερα η σχέση μεταξύ των κοινοτήτων και της Μυστικής Ιθαγενικής Επαναστατικής Επιτροπής (CCRI);

“Η σχέση της CCRI με τις κοινότητες είναι πολύ στενή, δηλαδή βρίσκεται μέσα σ' αυτές συμβάλλοντας στην οργάνωσή τους και εξηγώντας την εθνική και διεθνή κατάσταση, κι επιπλέον επιβλέπει την ανάπτυξη κάθε δήμου, μολονότι δεν διαχειρίζεται χρήματα, δεν είναι κυβέρνηση, ωστόσο επιβλέπει την υλοποίηση των σχεδίων του κάθε αυτόνομου δήμου”.

- Τι προσδοκάτε τώρα από τους αλληλέγγυους της χώρας και διεθνώς και ποιο μήνυμα θέλετε να τους στείλετε;

“Αυτό που προσδοκάμε είναι το να οργανωθείτε κι εσείς επίσης, γιατί έχουμε έναν κοινό εχθρό που είναι ο νεοφιλελευθερισμός. N' αγωνίζεστε κι εσείς, άντρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι, όπως κάνουμε κι εμείς, αντιστεκόμενοι κι εξεγερμένοι”.

*

Σίγουρα προκαλεί εντύπωση το βάθος της αυτονομίας που έχουν κατακτήσει οι ζαπατιστικοί δήμοι στους βασικούς τομείς κοινωνικής οργάνωσης. Η μακροχρόνια αρνητική στάση των κρατικών και πολιτειακών αρχών απέναντί τους (με πρόσφατο το ναυάγιο της αποστολής ζαπατιστικής αντιπροσωπείας στο μεξικανικό κοινοβούλιο όπου μίλησε η comandante Esther το Μάρτιο του 2001, ως κατάληξη του μεγάλου καραβανιού της πορείας των "Χρωμάτων της Καρδιάς της Γης" από την Τσιάπας στην πόλη του Μεξικού, που δεν είχε σαν αποτέλεσμα την υπερψήφιση από τη Βουλή των ιθαγενικών δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στις συμφωνίες του San Andres) λειτούργησε καθοριστικά στην πλήρη αποκοπή και ρήξη των ζαπατιστικών δήμων με τους κρατικούς θεσμούς και τις τοπικές αρχές.

Μόνιμο πρόβλημα, όχι μόνο για τους ζαπατίστες ιθαγενείς, εξακολουθεί ν' αποτελεί η διακίνηση των προϊόντων τους, τα οποία αγοράζονται απ' τους εμπόρους σε τιμές εξευτελιστικές, σε μια περιοχή όπως η Τσιάπας όπου επικρατεί τεράστια φτώχεια. Ωστόσο, το βιοτικό επίπεδο των ιθαγενών είναι από κάθε άποψη καλύτερο στις ζαπατιστικές κοινότητες απ' ό,τι στα άλλα χωριά ή τις πόλεις (στα είδη πρώτης ανάγκης, την εκπαίδευση, την υγεία, την ψυχαγωγία κλπ.), γεγονός που συνδέεται αναντίρρητα με το προχώρημα της αυτονομίας. Δεν παύουν βέβαια να ενυπάρχουν και στοιχεία αλλοτρίωσης στις κοινότητες, όπως η συνεχής εμφαντική αναφορά στη “μεξικάνικη εθνική ταυτότητα” των εξεγερμένων ιθαγενών τσιαπανέκων, ενώ χαρακτηριστικός των ορίων της αντικαπιταλιστικής οπτικής τους είναι ο περιορισμός της στον αντινεοφιλελευθερισμό και τη διαρκή απεύθυνσή τους σε μια διαταξική διεθνή ή μεξικανική “κοινωνία των πολιτών”...

Κόνδωρ, Γενάρης 2004

Σημ: Εκτός από τη Morelia, τα υπόλοιπα caracoles είναι το Οventic στα Altos, η Realidad και η Garuncha (Franchisco Gomez) στη Lacandona, και το Roberto Barrios κοντά στο Palenque. Τα τελευταία δυο χρόνια εκδίδεται το περιοδικό Rebeldia (www. revistarebeldia.org) με αρθρογραφία γύρω από τη ζαπατιστική εξέγερση, αλλά και τις αντιστάσεις στη Λατ. Αμερική και διεθνώς. Επίσης μέσα απ' τα ζαπατίστικα εδάφη εκπέμπει ο πειρατικός σταθμός Radio Insurgente και για την ενημέρωση κυρίως των ξένων έχει δημιουργηθεί στο San Christobal το Κέντρο Ζαπατιστικής Πληροφόρησης (email: ciz@ezlnaldf.org και www.ezlnaldf.org).

 

 

*

1